ชีวิตบนภูเขาสูง: ประเพณีปีใหม่เมี่ยน (เจี๋ย เซียง เหฮียง)

ปีใหม่เมี่ยน (เจี๋ย เซียง เหฮียง) ในช่วงเทศกาลตรุษจีนของทุกปี จะเป็นประเพณีของชาวจีนสืบทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษ ที่ชาวไทยเชื้อสายจีนทุกคนต่างนับถือสืบทอดมาจนถึงรุ่นลูกหลาน
เทศกาลตรุษจีน ถือว่าเป็นเทศกาลวันปีใหม่ของชาวจีน เช่นเดียวกับชนชาวเขากลุ่มหนึ่ง ที่มีเชื้อสายจีนมาตั้งแต่บรรพบุรุษเช่นกัน คือ ชนเผ่าเย้า หรือเมี่ยน ที่มีถิ่นฐานบ้านเรือนตั้งอยู่บนเทือกเขาสูงในเขตภาคเหนือของไทย ทุกปีชาวเมี่ยนหรือเย้า ต่างได้ดำเนินกิจกรรมประเพณีเพื่อระลึกถึงบรรพชน และเป็นวันสำคัญของชีวิต เฉกเช่นเดียวกับวันปีใหม่ของชาวไทย หรือชนชาติต่างๆ

ต้นแบบผู้ชายเมี่ยน

ต้นแบบผู้หญิงเมี่ยน

ปีใหม่เมี่ยน คือ วันตรุษจีน ตรงกับวันขึ้น 1 ค่ำเดือน 1 (จะนับ วัน เดือน ปี แบบจีน) ก่อนถึงวันขึ้นปีใหม่เมี่ยนจะมีการจัดเลี้ยงผีบรรพบุรุษ และเพื่อส่งท้ายปีเก่าต้องรับปีใหม่ที่จะเข้ามา ภายในงานฉลองเทศกาลปีใหม่นั้น จะมีการจัดกิจกรรมอยู่มากมาย เช่น การพบปะญาติมิตร การรับขวัญ ด้วยไข่แดง
พื้นที่ตั้งของชนเผ่าเมี่ยนหรือเย้าในประเทศ จะกระจายในเขตภาพเหนือ ได้แก่ เชียงราย เชียงใหม่ แพร่ พะเยา น่าน ลำปาง กำแพงเพชร เพชรบูรณ์ สุโขทัย เป็นต้น
เนื่องจากเผ่าเมี่ยนใช้วิธีนับวันเดือนปีแบบจีน ดังนั้นวันฉลองปีใหม่จึงเริ่มพร้อมกันกับชาวจีน คือ วันตรุษจีน ภาษาเมี่ยนเรียกว่า เจี๋ยฮยั๋ง ก่อนที่จะถึงพิธี เจี๋ยงฮยั๋ง นี้ ชาวบ้านแต่ละครัวเรือนจะต้องเตรียมสิ่งของเครื่องใช้ที่จำเป็นทั้งของใช้ส่วนตัว และของใช้ในครัวเรือนให้เรียบร้อยก่อน เพราะเมื่อถึงวันขึ้นปีใหม่แล้ว จะมีกฏข้อห้ามหลายอย่างที่เผ่าเมี่ยน ยึดถือและปฏิบัติกันต่อ ๆ กันมา

ภายในบ้านที่เขียนป้ายหนังสือจีนสีแดง มีความหมายที่เป็นมงคล

หญิงชาวเมี่ยน มีความชำนาญในงานปักเป็นพิเศษ

ช่วงวันขึ้นปีใหม่ บรรดาญาติพี่น้องของแต่ละครอบครัว ที่แต่งงานแยกครอบครัวออกไปอยู่ที่อื่น ก็จะพากันกลับมาเยี่ยมพ่อแม่ และญาติพี่น้องของตนเอง เป็นการพบปะสังสรรค์ และทำพิธีบวงสรวงบรรพบุรุษร่วมกัน
เสียงเมี้ยน พิธีนี้จะเริ่มถือว่าเป็นวันส่งท้ายปีเก่า เป็นการแสดงความขอบคุณแก่วิญญาณ บรรพบุรุษที่ได้คุ้มครองดูแลเรา ในรอบปีที่ผ่านมาด้วยดี
แซ่ง เอี๊ยด ดอม เป็นวันขึ้นปีใหม่ แต่ละครอบครัวจะตื่นแต่เช้ามืด แล้วเดินไปหลังบ้านไปเก็บก้อนหินเข้าบ้าน เสมือนเรียกขวัญเงินขวัญทองเข้าบ้านด้วย ทำให้ครอบครัวมีความสุข พอเก็บก้อนหินเข้ามาในบ้านแล้ว ผู้ใหญ่จะต้มไข่เพื่อย้อมไข่แดง ส่วนเด็ก ๆ ตื่นขึ้นมาก็จุดประทัด หรือยิงปืนเพื่อเป็นสิริมงคล และเฉลิมฉลองปีใหม่

มุมห้องครัวที่มีเนื้อหมูชำแหละไว้เลี้ยงในงานปีใหม่

เครื่องเงินประกอบการแต่งกายของผู้หญิงชาวเมี่ยน

และทำพิธี "ป๋าย ฮหยัง" เป็นพิธีไหว้บรรพบุรุษ หรือศาลเจ้า เป็นความหมายว่าปีเก่าได้ผ่านพ้นไปแล้ว สิ่งไม่ดีต่าง ๆ ก็ขอให้หมด หรือผ่านไปเสีย เริ่มปีใหม่แล้วขอให้มีแต่สิ่งดี ๆ การดำรงชีวิตสะดวก ราบรื่น ไม่มีปัญหาอุปสรรค และอื่น ๆ พิธีนี้แต่ละครอบครัว แล้วแต่ว่าจะทำหรือไม่ บางทีก็ทำหมดทั้งหมู่บ้าน ซึ่งจะมีการเวียนไหว้กันไปจนครบทุกบ้าน หรือบางครั้งอาจมีการไหว้เป็นสายตระกูลหรือเครือญาติเท่านั้น
โดยจะไปไหว้หรือทำพิธีที่บ้านเดียว ที่บ้านของเครือญาติอาวุโส ที่เป็นเครือญาติเดียวกัน และเป็นหลักในด้านพิธีกรรม หรือเป็นผู้นำด้านพิธีกรรมของแต่ละตระกูล ซึ่งจะมีหิ้งผีบูชาบรรพบุรุษแตกต่างออกไปจากคนอื่น คือหิ้งบูชาจะมีลักษณะเป็นศาลเจ้า ภาษาเมี่ยนเรียกว่า เมี้ยน เตี้ย หลง ส่วนคนอื่นทั่ว ๆ ไปจะมีหิ้งบูชาธรรมดาที่เรียกกันว่า เมี้ยน ป้าย

ผู้เฒ่าเมี่ยน

เมื่อทำพิธีไหว้บรรพบุรุษ "ป๋าย ฮหยัง" เสร็จแล้ว พ่อแม่ก็จะนำไข่แดงมาแจกให้กับเด็ก ๆ และญาติพี่น้องที่มาร่วมงาน แล้วผูกเชือกให้สวยงาม ต่อจากนั้นก็จะทำอาหารรับประทาน มีการสังสรรค์กันตามประสาญาติพี่น้อง และเพื่อนร่วมงาน ในวันขึ้นปีใหม่นี้
ผู้ใหญ่เมี่ยนมักจะบอกกับเด็ก ๆ ว่า ถ้าเป็นผู้หญิงให้วันนี้ตั้งใจปักผ้าแล้วจะเก่งในฝีไม้ลายมือ ส่วนผู้ชายจะให้ไปเรียนหนังสือจะได้เก่ง ฉลาดในการเล่าเรียน
งานปีใหม่เมี่ยนจะจัดกัน 3 วัน มีวันที่สำคัญที่สุด คือ วันแรก วันไหว้วิญญาณบรรบุรุษ ส่วนวันที่ 2 และ 3 จะเป็นการสังสรรค์กับเหล่ามิตร และอยู่อย่างสงบตามวิถีชีวิตของชาวเมี่ยนผู้รักความสงบ

กิจกรรมในงานปีใหม่เมี่ยน

เนื่องในวาระที่สำคัญของชนเผ่าเมี่ยนที่มีเชื้อสายชาวจีน เราก็มีโอกาสได้ไปสัมผัสกิจกรรมทางด้านประเพณีของเมี่ยนหลายหมู่บ้านในจังหวัดน่าน เขาก็ต้อนรับผู้มาเยือนเป็นอย่างดี เสมือนเป็นแขกคนสำคัญ เราจึงมีภาพกิจกรรมของชุมชนเมี่ยนมาให้ชม เพื่อจะได้เห็นประเพณีที่สำคัญ ความสวยงาม ความน่ารัก ของชนชาวเมี่ยนหรือเย้า